Dân chủ là vấn đề phức tạp liên
quan trực tiếp đến con người và là nhu cầu không thể thiếu được của cá nhân,
cộng đồng xã hội. Dân chủ là khái niệm có nội dung phong phú, có nhiều tầng bản
chất khác nhau. Có thể tiếp cận dân chủ từ nhiều phương diện trong đó dân chủ
thường phải đi liền với một thể chế chính trị - nhà nước cụ thể.
Dân chủ trước hết là một hình thức
thể chế chính trị - nhà nước của xã hội thì dân chủ có thể là một hình thức nhà
nước, một chế độ chính trị gắn với một nhà nước tương ứng, một nền dân chủ hoặc
một chế độ dân chủ cụ thể. Khi đó dù một chế độ dân chủ nào cũng được biểu hiện
ra bởi nhà nước tương ứng, phù hợp với nó, nhưng không phải chế độ nhà nước nào
cũng là chế độ dân chủ. Chế độ dân chủ không có gì khác hơn là nhà nước tồn tại
trong một xã hội nhất định. Mặt khác, dân chủ bao giờ cũng dựa trên sự thừa
nhận nhân dân là nguồn gốc của chính quyền và trên nguyên tắc tự do và bình
đẳng.
Dân chủ, tức là quyền lực nhà nước
thuộc về nhân dân, trước hết là nhân dân lao động; nhân dân có địa vị, quyền
làm chủ đối với nhà nước; nhân dân là nguồn gốc của nhà nước. Khi quyền lực nhà
nước không thuộc về nhân dân thì nhà nước đó phải đối mặt trực tiếp với cuộc
đấu tranh của nhân dân vì mục tiêu dân chủ. Với ý nghĩa đó, dân chủ phản ánh
trực tiếp mối quan hệ giữa nhà nước với nhân dân, trong đó nhân dân quyết định
sự thay đổi hoặc củng cố nhà nước. Nếu nhà nước thực sự của dân, do dân, vì dân
thì nhà nước đó vững mạnh bởi nhân dân và ngược lại. Những quan hệ đó phản ánh
quan hệ bản chất của dân chủ, đó là quan hệ bình đẳng giữa các thành viên trong
xã hội trước pháp luật, quyền lực nhà nước. Quan hệ này phản ánh đầy đủ nhất
bản chất của dân chủ. Nếu không có bình đẳng thì không có dân chủ trong xã hội.
Bình đẳng còn là điều kiện trực tiếp cho tự do, bình đẳng bảo đảm cho con người
xã hội không rơi vào sự “tha hoá” lao động, không có lực lượng xã hội cản trở
sự phát triển tự do của con người. Vì vậy, tự do và bình đẳng cũng là nội dung
cốt lõi, thuộc tính bản chất nhất của dân chủ, đồng thời, nó là nguyên tắc cho
xác định mục tiêu, nội dung xây dựng một nền dân chủ đích thực. Tuy nhiên, tự
do ở đây được hiểu, tự do trên cơ sở nhận thức được cái tất yếu theo chủ nghĩa
duy vật biện chứng quan niệm, không phải tự do tuỳ tiện, tự do vô chính phủ, vô
kỷ luật.
Với tính cách là nội dung cốt lõi,
thuộc tính bản chất nhất của dân chủ, tự do và bình đẳng là một định hướng giá
trị của tiến bộ xã hội của mục tiêu dân chủ, đồng thời lịch sử phát triển của
dân chủ gắn với lịch sử đấu tranh của con người vươn tới làm chủ tự nhiên, xã
hội và bản thân mình. Đó là cuộc đấu tranh chống lại sự lệ thuộc vào tự nhiên,
vươn lên làm chủ tự nhiên và chống lại những lực lượng xã hội lạc hậu, phản
động chiếm đoạt địa vị, quyền làm chủ chính đáng của con người. Dân chủ luôn là
mục tiêu, động lực trong hoạt động của con người.
Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ,
mặc dù không tồn tại chế độ dân chủ theo nghĩa dân chủ là một hình thức nhà
nước (Mác gọi là tiền dân chủ) nhưng những giá trị dân chủ đã được hình thành
và thực thi trên thực tế. Đó là việc thực thi địa vị, quyền làm chủ cộng đồng
thuộc về các thành viên. Trong thời kỳ lịch sử này, trình độ chinh phục tự
nhiên, năng lực làm chủ quá thấp kém, dân chủ mới là sơ khai theo nghĩa, sự
bình đẳng giữa các thành viên trong xã hội, ở đó không có áp bức, không có nô
dịch hoặc chiếm đoạt quyền của nhau.
Trong các xã hội có giai cấp đối
kháng, trình độ chinh phục tự nhiên của con người được nâng lên, nhưng quan hệ
giữa người và người lại bất bình đẳng rất lớn trước quyền lực nhà nước. Trong
các xã hội này, dân chủ được biểu hiện dưới hình thức nhà nước tương ứng, nhưng
quyền lực nhà nước không thuộc về nhân dân. Quyền lực đó bị giai cấp thống trị
chiếm đoạt, thâu tóm và đẩy nhân dân lao động xuống địa vị bị trị. “Cùng với sự
phân chia giai cấp trong xã hội và với sự áp bức độc quyền của giai cấp thống
trị thì các quyền lực vốn thuộc về nhân dân đã bị giai cấp thống trị tước đi
mất”[1]. Vì vậy, trong
các xã hội có giai cấp đối kháng, dân chủ luôn là ngọn cờ tập hợp lực lượng của
giai cấp tiên tiến, nhằm thủ tiêu chế độ xã hội cũ, cho ra đời chế độ xã hội
mới, với nội dung, hình thức dân chủ mới. Trong xã hội có giai cấp, dân chủ chỉ
thực thi cho giai cấp thống trị. Ngay trong xã hội tư bản, dân chủ tồn tại với
tư cách chế độ dân chủ thì quyền lực đó vẫn không thuộc về GCCN, nhân dân lao
động. Mặc dù dân chủ tư sản là một bước tiến dài so với chế độ quân chủ chuyên
chế, nhưng nó không phải là nấc thang cuối cùng, không phải tương lai vươn tới
của nhân loại về dân chủ. Trong xã hội tư bản, những quyền như: bầu cử tự do
trên cơ sở đa nguyên, đa đảng; quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí; quyền tự
do biểu tình, quyền chỉ trích chính phủ hoặc tổng thống... dù sao cũng nói lên
những quyền về con người mà trong chế độ quân chủ chuyên chế không thể có,
nhưng cũng phải thấy nhà nước tư sản không tự giác cho không những quyền đó, mà
là kết quả của cuộc đấu tranh của GCCN, nhân dân lao động đã phải mất hàng trăm
năm. Còn về bản chất, thực chất, dân chủ tư sản chưa có nội dung dân chủ đích
thực, với nghĩa toàn bộ quyền lực thuộc về nhân dân, nhân dân lao động. “Quyền
dân chủ, mọi sự chỉ trích... được thực hiện thoải mái, miễn là không đe doạ
quyền lực nhà nước nằm trong tay giai cấp tư sản”[2].
Dân chủ XHCN là bước phát triển mới
về chất của lịch sử phát triển dân chủ, nó kế thừa, phát triển toàn bộ những
giá trị dân chủ trong lịch sử và sáng tạo ra những giá trị mới, mang tính nhân
văn, nhân đạo sâu sắc. Dân chủ XHCN đã thực hiện bước phủ định biện chứng nền
dân chủ tư sản và thực hiện hoàn chỉnh một chu kỳ phát triển (phủ định của phủ
định) khẳng định sự phát triển, khẳng định dân chủ đích thực.
“Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa nhiều
mặt của chế độ dân chủ nguyên thuỷ tất nhiên sẽ sống lại, vì lần đầu tiên trong
lịch sử những xã hội văn minh, quần chúng nhân dân vươn lên tham gia một cách
độc lập không những vào việc bầu cử và tuyển cử, mà cả vào việc quản lý hàng
ngày nữa. Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa mọi người sẽ lần lượt quản lý và sẽ mau
quen với tình hình không cần ai quản lý cả”[3].
Sự ra đời của nền dân chủ XHCN là
sản phẩm tất yếu của lịch sử đấu tranh vươn tới làm chủ tự nhiên, xã hội và bản
thân của con người, trực tiếp là cuộc đấu tranh của GCCN, nhân dân lao động
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Nó là nấc thang cao nhất của lịch sử phát
triển dân chủ.
Như vậy, dân chủ là vấn đề cơ bản,
xuyên suốt lịch sử và cũng là thiết yếu, chủ yếu của đời sống xã hội, con
người. Giải quyết những vấn đề về con người, tiến bộ xã hội, phát triển các tổ
chức xã hội, đặc biệt trong xây dựng CNXH, xây dựng quân đội cách mạng... đều
phải bắt đầu và thông qua giải quyết những vấn đề về dân chủ./.
ĐHQ-H2
[1]
Nguyễn Trọng Chuẩn (1996), “Vai
trò động lực của dân chủ đối với hoạt động và sáng tạo của con người”, Tạp
chí Triết học, (5), tr.3-6.
[2]
Hoàng Công và Hưng Nghiêm (1991), “Mặt trái
của nền dân chủ tư sản”, Tạp chí Cộng sản, (6), tr.54-57
[3]
V.I.Lênin (1917), “Nhà nước và cách mạng”, V.I.Lênin
toàn tập, tập 33, Nxb TB, M.1976.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét